czas czytania:
Zmarł Jan Chryzostom Pasek, sarmacki pamiętnikarz

Postać Jana Chryzostoma Paska herbu Doliwa znana jest nam właściwie jedynie dzięki słynnym Pamiętnikom, w których ten średniozamożny małopolski szlachcic opisał swoje pełne przygód losy, stanowiące dla nas dzisiaj jedno z najbardziej barwnych i popularnych wizji życia siedemnastowiecznego sarmaty. Ich autor przyszedł na świat około 1636 r. w Węgrzynowicach pod Rawą Mazowiecką. W wieku 19 lat, nie mając własnego majątku, zaciągnął się do chorągwi pancernej i już kilka miesięcy później odbył swój chrzest bojowy w bitwie ze Szwedami pod Gołębiem (1656). Będąc podkomendnym Stefana Czarnieckiego udał się z nim do Danii - rozmaite różnice między tym skandynawskim krajem a jego ojczyzną skrupulatnie opisał. Po powrocie czekały go nowe wojenne wyzwania, bił się pod Połonką i nad rzeką Basią (1660) z moskiewskim najeźdźcą. Potem jeszcze do 1667 r. służył w armii, walcząc w kampanii moskiewskiej oraz po stronie króla Jana Kazimierza z rokoszanami dowodzonymi przez Jerzego Lubomirskiego (sam do tego sporu miał stosunek ambiwalentny, potępiał jego bratobójczy chatakter). Kiedy w końcu opuścił szeregi wojska, postanowił osiąść na wsi, aby wieść spokojne życie ziemianina. Teraz mógł się również ożenić, a jego wybranką została wdowa Anna z Remiszewskich Łącka. Mimo że początkowo zamieszkał w dzierżawionych dobrach w Sandomierskiem, następne lata życia spędził przede wszystkim na rozlicznych sporach i procesach, tak jak wielu innych, znanych wówczas szlacheckich pieniaczy. Dopuścił się wielu mniej lub bardziej poważnych wykroczeń, co pociągnęło za sobą pięciokrotne skazywanie go na banicję. Lecz niewiele się tym przejmował i pozostał w swoim domu, poświęcając się pisaniu pamiętników, które powstały najprawdopodobniej między 1690 a 1695 r. Zmarł w majątku Niedzieliska, a pochowano go w grobowcu rodzinnym w kościele zakonu Sercanów w Stopnicy, gdzie spoczął obok prochów swojej matki. Jego wspomnienia, przez całe lata w ogóle nieznane, zostały opublikowane dopiero w 1836 r. z inicjatywy znanego historyka amatora Edwarda hrabiego Raczyńskiego. Od tej pory stanowią jedno z podstawowych źródeł do dziejów życia codziennego tamtych czasów i inspirację dla wielu dzieł literackich. M. G.-K.
Zdjęcie: Jan Chryzostom Pasek pod Lachowiczami, obraz Juliusza Kossaka z 1898 r., Wikimedia Commons, CC BY-SA.
Zdjęcie: Jan Chryzostom Pasek pod Lachowiczami, obraz Juliusza Kossaka z 1898 r., Wikimedia Commons, CC BY-SA.