czas czytania:
Założenie Bundu
Przełom XIX i XX w. to okres intensywnego rozwoju partii socjalistycznych. Bund (jid. Algemajner Jidiszer Arbajter Bund, czyli Ogólnożydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i Rosji), był najliczniejszą i największą żydowską partią robotniczą w Polsce w okresie międzywojennym. Początkowo działał w konspiracji, po rozpadzie Cesarstwa Rosyjskiego podzielił się. Dopiero od 1919 r. zalegalizowano jego struktury w Polsce. Największą popularność zyskał w czasie rewolucji 1905 r. Liczył wówczas około 33 tys. członków. Propagowali oni idee autonomii kulturalno-narodowej Żydów w granicach państwa, na terenie którego mieszkają. Głosili wyższość języka jidysz i potrzebę otwierania szkół świeckich. Bundowcy konsekwentnie przeciwstawiali się programowi syjonistycznemu, uważając go za utopię. Stworzyli wiele silnych i wpływowych organizacji kobiecych, sportowych i młodzieżowych. Członkowie tej partii współpracowali z PPS. Jednym z jej czołowych członków był Wiktor Alter, do jej struktur należał również Marek Edelman.
Przez cały okres miedzywojenny partia miała liczącą się reprezentację w samorządach miejskich i gminie żydowskiej, nigdy jednak nie wprowadziła swoich posłów do Sejmu. Mandaty zdobywali przede wszystkim syjoniści. Partia ta obok Bundu cieszyła się największą popularnością. Z Polski wywodziło się wielu wybitnych działaczy światowego ruchu syjonistycznego oraz izraelskich polityków, np. pierwszy premier Izraela Dawid Ben Gurion urodził się w Płońsku.
Poza syjonistami i bundowcami swoje partie na terenie państwa polskiego mieli też ortodoksi: Agudas Isroel. Realną siłę posiadała także Żydowska Partia Ludowa z Noahem Pryłuckim na czele, w skrócie nazywano ich fołkistami.
W okresie II Rzeczypospolitej Polska stanowiła kraj o najwyższym, poza Palestyną, procencie ludności żydowskiej ( w 1939 r. - 9,7%). Posiadała drugie co do wielkości, po USA, skupisko Żydów na świecie. Polska była jednym z niewielu krajów, gdzie działało kilka partii żydowskich, a w parlamencie zasiadali posłowie żydowscy.
I. Ł.
Ilustracja: ulotka Bundu z okresu rewolucji 1905 r., Polona, CC-BY-NC.
Przez cały okres miedzywojenny partia miała liczącą się reprezentację w samorządach miejskich i gminie żydowskiej, nigdy jednak nie wprowadziła swoich posłów do Sejmu. Mandaty zdobywali przede wszystkim syjoniści. Partia ta obok Bundu cieszyła się największą popularnością. Z Polski wywodziło się wielu wybitnych działaczy światowego ruchu syjonistycznego oraz izraelskich polityków, np. pierwszy premier Izraela Dawid Ben Gurion urodził się w Płońsku.
Poza syjonistami i bundowcami swoje partie na terenie państwa polskiego mieli też ortodoksi: Agudas Isroel. Realną siłę posiadała także Żydowska Partia Ludowa z Noahem Pryłuckim na czele, w skrócie nazywano ich fołkistami.
W okresie II Rzeczypospolitej Polska stanowiła kraj o najwyższym, poza Palestyną, procencie ludności żydowskiej ( w 1939 r. - 9,7%). Posiadała drugie co do wielkości, po USA, skupisko Żydów na świecie. Polska była jednym z niewielu krajów, gdzie działało kilka partii żydowskich, a w parlamencie zasiadali posłowie żydowscy.
I. Ł.
Ilustracja: ulotka Bundu z okresu rewolucji 1905 r., Polona, CC-BY-NC.