Wybuch powstania styczniowego

Odwilż posewastopolska przyniosła odprężenie również w Królestwie Polskim. Nowy car Aleksander II chciał zreformować Cesarstwo, za cenę spokoju gotowy był do ustępstw. W Królestwie ożywiły się procesy polityczne i gospodarcze. Działania podjęli także konspiratorzy. W czerwcu 1860 roku, po śmierci wdowy po gen. Józefie Sowińskim, odbyły się pierwsze manifestacje patriotyczne. Kolejne towarzyszyły ważnym rocznicom, m.in. wybuchu powstania listopadowego oraz bitwy o Olszynkę Grochowską. 27 lutego 1861 roku padły pierwsze strzały w kierunku manifestantów. Mimo tego Rosjanie nie porzucili idei reform. Wykonawcą ich polityki stał się margrabia Aleksander Wielopolski. Z jego inicjatywy przeprowadzono m.in. repolonizację administracji. Nie uspokoiło to jednak sytuacji. 8 kwietnia 1861 roku na warszawskim placu Zamkowym wojsko zastrzeliło około stu manifestantów. Z kolei 15 października, w rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki, żołnierze wtargnęli do kościołów podczas mszy i aresztowali wielu ich uczestników. W odpowiedzi księża zamknęli warszawskie świątynie. Wielopolski podał się do dymisji. Ruch konspiracyjny podzielił się na dwa ugrupowania - "białych" i "czerwonych". Oba dążyły do niepodległości, ale różniły się w doborze środków. "Biali" preferowali działania ewolucyjne, "czerwoni" - powstanie. Wobec rosnącego napięcia w czerwcu 1862 roku car mianował Wielopolskiego naczelnikiem rządu cywilnego. Margrabia kontynuował rozpoczęte reformy. Nie zadowoliły one jednak konspiratorów, a zwłaszcza "czerwonych", którzy we współpracy z rosyjskimi spiskowcami przygotowywali powstanie. Wielopolski, zdając sobie sprawę z sytuacji, zarządził brankę do wojska, która miała uderzyć w członków sprzysiężenia. Wobec takiego obrotu spraw spiskowcy przyśpieszyli termin wybuchu powstania. W nocy z 14 na 15 stycznia 1863 roku rosyjscy oficerowie nie zastali w domach większości rekrutów. 22 stycznia wybuchło powstanie. AU

Ilustracja: odezwa Komitetu Centralnego Narodowego działającego jako Rząd Tymczasowy z 22 stycznia 1863 r., Polona, CC-BY-NC.