I Zjazd Eugeniczny w Warszawie

W dniach 1-3 listopada 1918 r. odbył się w Warszawie I Zjazd Eugeniczny. Uczestnicy debatujący w trzech sekcjach tematycznych zgodzili się co do postulatów takich jak równouprawnienie dzieci ślubnych i nieślubnych, opieka nas sierotami i aktywna rola państwa w zwalczaniu zwyrodnienia rasy. Zalecanymi przez Zjazd metodami było dozwalanie na małżeństwa jedynie osobom zdrowym, a sterylizowanie przestępców, nieuleczalnie chorych lub umysłowo niedorozwiniętych. Postulowano też dobrowolną sterylizację osób, których potomstwo mogłoby być obciążone dziedzicznie. Uchwały Zjazdu są przejawem końca procesu formacyjnego ruchu eugenicznego w Polsce. Ruch ten, zapoczątkowany w Wielkiej Brytanii przez Francisa Galtona, zainspirowanego teorią ewolucji Darwina, dążył do racjonalnej korekty społeczeństwa. Powodem jego założenia był charakterystyczny dla początku XX w. lęk przed degeneracją rasy. Niebezpieczne skutki miała nieść industrializacja i urbanizacja. Lekarze pracujący w nowo powstałych osiedlach robotniczych byli przerażeni brakiem higieny i niskim bezpieczeństwem pracy. W 1898 r. rozpoczęło działalność Warszawskie Towarzystwo Higieniczne, starające się uświadomić robotnikom konieczność troski o siebie. Ostro zwalczano prostytucję jako przyczynę trapiących społeczeństwo chorób wenerycznych. Zachęcano do wstrzemięźliwości przedmałżeńskiej i późniejszej wierności z przyczyn zdrowotnych. Doświadczenia I wojny światowej spowodowały pojawienie się tzw. higienistów rasy, różniących się od dawnych przekonaniem o niemożliwości przemiany wewnętrznej człowieka. W ich przekonaniu, jedną z funkcji państwa opiekuńczego powinno być stosowanie przymusu w celu udoskonalenia ludzi. Leon Wernic i Tomasz Janiszewski przyczynili się do utworzenia Ministerstwa Zdrowia Publicznego, a w 1922 r. założyli Polskie Towarzystwo Eugeniczne, które lobbowało za ustawodawstwem eugenicznym. Ich idee, mające w II RP poparcie lewicowo-liberalnej inteligencji (Tadeusz Boy-Żeleński i skupieni wokół niego "boyownicy" są tego przykładem), zostały skompromitowane dopiero wprowadzeniem ich w życie w formie najbardziej radykalnej przez nazistów. Relacje osób poddawanych eugenicznym doświadczeniom w Auschwitz, a także rozpoczęta w 1949 r. ofensywa ideologii stalinowskiej przeciw zachodniej genetyce spowodowały zanik działalności reaktywowanego po wojnie PTE.

MAS

Ilustracja: okładka jednodniówki PTE z 1936 r., Polona, CC-BY-NC.