Wychowanie fizyczne w Szkole Rycerskiej (1765-1794)

Założona w 1765 roku Szkoła Rycerska była pierwszą państwową akademią wojskową w dziejach Polski. Realizować miała dwa cele. Pierwszym z nich było przystosowywanie młodzieży szlacheckiej do służby wojskowej poprzez ćwiczenia w polu, musztrę czy ćwiczenia z bronią. Drugim zaś – przygotowanie obywatela do służby Rzeczypospolitej, toteż zajęcia militarne uzupełniano lekcjami o charakterze ogólnym. Szkoła kształciła zatem nie tylko oficerów, ale i urzędników.

Program kształcenia zmieniał się na przestrzeni lat. Jednak przez cały okres istnienia Szkoły duży nacisk kładziono na naukę matematyki, fizyki i języków obcych. Nie zaniedbywano też zajęć z historii i geografii. Późniejsze roczniki studiowały inżynierię wojskową, architekturę i taktykę. Kandydaci do służby cywilnej uczyli się zaś przede wszystkim prawa.

Rodzaje tańców zgodne były z zachodnioeuropejską modą. Nauczano menueta, kontredansa (zwanego również kadrylem), angleza, odmiany angielskiej kontredansa oraz poloneza. Szermierki uczono głównie na modłę włoską i francuską. 

Szermierka i taniec zajmowały początkowo łącznie 26 godzin tygodniowo. Następnie (we wspomnianym już programie z lat 1789–1790) zwiększono ich liczbę do 36 godzin. Najwięcej jednostek wychowania fizycznego w stosunku do innych lekcji odbywało się na trzecim i czwartym roku nauki. Lekcje tańca i szermierki stanowiły wówczas aż 21% wszystkich zajęć.

Do zajęć fizycznych zaliczyć należy także aktywności wojskowe, do których przywiązywano wielką wagę, zwłaszcza na najwyższych latach studiów. Prowadzono więc zajęcia z musztry, strzelania, zdobywania okopów czy z manewrów bojowych. Podczas letnich wakacji organizowano obozy, podczas których odbywały się gry polowe, mające na celu przyzwyczaić młodzież do trudów wojennych. 

Pierwotnie w Szkole Rycerskiej miały odbywać się zajęcia z jazdy konnej. Okazało się to jednak niemożliwe ze względów finansowych, utrzymanie koni generowało bowiem ogromne koszty. Wychowankowie Szkoły mieli natomiast możliwość praktykowania woltyżerki (akrobacji wykonywanych z siodła) na specjalnym drewnianym manekinie, imitującym wierzchowca. Dopiero w końcowym okresie funkcjonowania szkoły udało się uporządkować kwestie finansowe na tyle, by rozpocząć treningi z prawdziwymi zwierzętami. Lekcje jazdy konnej prowadził Anglik, August Arendt. 

Duża część zajęć sportowych odbywała się w Pałacu Kazimierzowskim w Warszawie. To tam mieściły się przestrzenie do nauki szermierki i tańca. W tym samym budynku znajdował się manekin do woltyżerki, a także pokój bilardowy. Kolejne pomieszczenia zajmowały izby przeznaczone do mycia się i zabiegów higienicznych oraz lazaret z apteką.

Wspomniane wyżej gry, zabawy i rekreacja nie były lekcjami, jak omawiane już szermierka i taniec. Stanowiły jednak istotny element systemu wychowawczego szkoły. Dawały możliwość odpoczynku od wytężonej nauki oraz hartowały ciało. Dużą popularnością cieszyły się walki na kije, nazywane „palcatami”. Mogły one mieć charakter pojedynków, ale także walk grupowych. Zabawa ta była w Polsce szczególnie rozpowszechniona. Żyjący w XVIII wieku ksiądz i historyk Jędrzej Kitowicz wspominał, że zdarzało się, iż w szkołach podczas przerw od nauki walczyli między sobą nie tylko uczniowie, lecz i nauczyciele. Chętnie grywano w kręgle, wolanta (grę podobną do badmintona) i bilard. Młodsi uczniowie lubili spędzać czas na tak zwanym jeu de barras assis. Zabawa ta polegała na tym, że dwie grupy starały się za pomocą dmuchania przerzucić piórko na stronę przeciwnika.

W ciepłe dni organizowano wycieczki. Przewidziany był na nie nawet niewielki fundusz w budżecie szkoły. Odbywały się one w promieniu kilkunastu kilometrów od Warszawy – na przykład na Woli, Bielanach czy Powązkach.