Artykuły
I Rzeczpospolita 1569-1795
II Rzeczpospolita 1918-1939
Historia współczesna po 1989
Społeczeństwo
Kultura
Nauczyciele
Dorośli
Licealiści
Studenci
Świątynia Opatrzności Bożej – spełnione zobowiązanie
czas czytania:
W 1791 r. posłowie Sejmu Czteroletniego podjęli uchwałę o budowie Świątyni Opatrzności Bożej jako wotum wdzięczności za Konstytucję 3 maja. Burzliwe losy Polski spowodowały, że na realizację uchwały trzeba było czekać aż 225 lat. Polacy nie zapomnieli o danym słowie.
Na fali euforii po uchwaleniu konstytucji już 5 maja 1791 r. posłowie Sejmu Czteroletniego podjęli decyzję o budowie Świątyni Opatrzności jako wotum dziękczynnego. Zaplanowano, że gmach stanie w pobliżu Łazienek Królewskich, na terenie dzisiejszego Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Ogłoszono pierwszy w historii Polski konkurs architektoniczny, w którym wzięło udział wielu architektów i rzeźbiarzy. Ostatecznie przyjęto projekt Jakuba Kubickiego, ważnej postaci polskiego klasycyzmu.
Inspiracje wolnomularstwem
Pierwsze koncepcje odbiegały od współczesnego przeznaczenia i rozumienia idei świątyni, choć były zgodne z ówczesną modą – wyraźna była inspiracja wolnomularstwem, z którym byli związani architekt oraz część twórców Konstytucji, synkretyzm i ponadwyznaniowość. Cechy te miał podkreślać widoczny na budynku symbol wszystkowidzącego oka, jednego z symboli masońskich. Idea ta odbiegała więc od katolicyzmu, choć znalazła poparcie duchowieństwa.
Prace przygotowawcze
Wkrótce ruszyły prace przygotowawcze. Przeprowadzono wyrównanie terenu i wykopów pod fundamenty oraz otoczenie świątyni. Uroczystość wmurowania kamienia węgielnego odbyła się w pierwszą rocznicę uchwalenia Konstytucji. Ceremonii nadano charakter państwowy. Rozpoczęła ją msza św. w kościele Świętego Krzyża na Krakowskim Przedmieściu, skąd w procesji prowadzonej przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego udano się na miejsce przyszłego erygowania świątyni. Poświęcenia dokonał Michał Jerzy Poniatowski, prymas Polski. Następnie podał on królowi przygotowane na tę okazję pozłacaną kielnię i młotek w celu symbolicznego rozpoczęcia budowy. Po nim zrobili to prymas i biskupi, a także wszyscy ministrowie i senatorowie.
Prace budowlane przerwała wojna polsko-rosyjska, która wybuchła zaledwie kilkanaście dni później. Na polecenie króla postawiono tymczasową kaplicę, gdzie odbywały się okolicznościowe uroczystości. Wkrótce doszło do II i III rozbioru, a Polska zniknęła z mapy Europy. Budowa świątyni okazała się niemożliwa przez długie dziesięciolecia.
Prace budowlane przerwała wojna polsko-rosyjska, która wybuchła zaledwie kilkanaście dni później. Na polecenie króla postawiono tymczasową kaplicę, gdzie odbywały się okolicznościowe uroczystości. Wkrótce doszło do II i III rozbioru, a Polska zniknęła z mapy Europy. Budowa świątyni okazała się niemożliwa przez długie dziesięciolecia.
Powrót do projektu
w dwudziestoleciu międzywojennym
Dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości można było powrócić do projektu. Do zobowiązania Sejmu Czteroletniego wrócił Sejm Ustawodawczy, który 17 marca 1921 r., w dniu uchwalenia konstytucji marcowej przyjął ustawę "o wykonaniu ślubu uczynionego przez Sejm Czteroletni, wzniesienia w Warszawie świątyni pod wezwaniem Opatrzności Bożej". W myśl ustawy koszty budowy świątyni wzięło na siebie państwo, choć dopuszczano uzupełnienie potrzebnych sum przez składki publiczne. Polski rząd ufundował także stypendium na codzienne odprawianie mszy św. w intencji pomyślności kraju oraz za dusze wszystkich, którzy zginęli w walkach o niepodległość oraz wierność ojczyźnie.
Trudności spowodowane mozolną odbudową kraju oraz powojenna inflacja sprawiły, że roboty na pewien czas wstrzymano. W 1928 r. wyznaczono nowy teren pod budowę świątyni: władze kościelne i świeckie zdecydowały, że gmach powinien stanąć na Polu Mokotowskim. Rok później ogłoszono konkurs architektoniczny. Sąd konkursowy, składający się z przedstawicieli władz państwa, Kościoła oraz artystów ostatecznie wyłonił projekt autorstwa Bohdana Pniewskiego. Biskupi byli jednak sceptyczni względem jego koncepcji, ponieważ ich zdaniem miała ona cechy obce świątyniom katolickim. Do największych krytyków projektu zaliczał się metropolita warszawski, kard. Aleksander Kakowski. Ogłoszono więc kolejny konkurs, który ponownie wygrał Pniewski, prezentując zmodyfikowaną wersję przedłożonego wcześniej projektu.
Trudności spowodowane mozolną odbudową kraju oraz powojenna inflacja sprawiły, że roboty na pewien czas wstrzymano. W 1928 r. wyznaczono nowy teren pod budowę świątyni: władze kościelne i świeckie zdecydowały, że gmach powinien stanąć na Polu Mokotowskim. Rok później ogłoszono konkurs architektoniczny. Sąd konkursowy, składający się z przedstawicieli władz państwa, Kościoła oraz artystów ostatecznie wyłonił projekt autorstwa Bohdana Pniewskiego. Biskupi byli jednak sceptyczni względem jego koncepcji, ponieważ ich zdaniem miała ona cechy obce świątyniom katolickim. Do największych krytyków projektu zaliczał się metropolita warszawski, kard. Aleksander Kakowski. Ogłoszono więc kolejny konkurs, który ponownie wygrał Pniewski, prezentując zmodyfikowaną wersję przedłożonego wcześniej projektu.
Bohdan Pniewski, projekt konkursowy Świątyni Opatrzności Bożej, 1930 („Ilustrowany Kurier Codzienny”, 1930, domena publiczna)
Projekt Bohdana Pniewskiego
Świątynia projektu Pniewskiego nawiązywała zarówno do gotyku, jak i współczesnych koncepcji architektonicznych, w tym kubizmu. Kolejnych zmian dokonano po śmierci Józefa Piłsudskiego w 1935 r. Zamierzano bowiem wybudować dzielnicę dedykowaną pamięci marszałka, nawiązującą koncepcyjnie do Pola Marsowego, a jej centralnym punktem miała się stać właśnie Świątynia Opatrzności Bożej. Niestety zdołano położyć jedynie kamień węgielny pod budowę kościoła (jak głosiła tradycja, był to ten sam kamień, na którym klęczał Tadeusz Kościuszko w czasie modlitwy przed bitwą pod Racławicami). Wybuchła II wojna światowa, która przekreśliła szanse na realizację zamierzeń.
Losy Świątyni Opatrzności Bożej w Polsce
pod rządami komunistów
Krótko po wojnie prymas Polski kard. August Hlond próbował jeszcze wracać do pomysłu, ale komuniści sprzeciwiali się jego realizacji. Choć pod rządami komunistów wzniesienie Świątyni Opatrzności Bożej nie było możliwe, pamięć o zobowiązaniu nie zgasła. W miejscu pierwotnego przeznaczenia pod budowę świątyni z inicjatywy władz Uniwersytetu Warszawskiego zamieszczono tablicę pamiątkową. W latach siedemdziesiątych z inicjatywy prymasa Stefana Wyszyńskiego zbudowano kościół parafialny, poświęcony właśnie Opatrzności Bożej, co miało przypominać o potrzebie realizacji ślubów z 1791 r. Był to zresztą pierwszy od czasu zakończenia II wojny światowej kościół w Warszawie, na którego budowę otrzymano zgodę władz komunistycznych.
Budowa Świątyni Opatrzności Bożej
Szansa na wypełnienie ślubów pojawiła się po upadku komunizmu. Ponownie idea budowy świątyni wiązała się z pracami nad konstytucją. Równo 200 lat po uchwaleniu Konstytucji 3 maja, w 1991 r. Komisja Konstytucyjna Senatu potwierdziła aktualność uchwały Sejmu Czteroletniego. Kilka lat później wyznaczono Pola Wilanowskie jako lokalizację świątyni. Kamień węgielny pobłogosławił papieża Jana Pawła II podczas pielgrzymki do Polski w czerwcu 1999 r. Wyłonione w konkursach projekty ponownie spotkały się z krytyką. Po ożywionych dyskusjach i kolejnych modyfikacjach doszło do długo wyczekiwanego rozpoczęcia budowy.
Świątynia Opatrzności Bożej została otwarta 11 listopada 2016 r. Tego dnia w obecności przedstawicieli najwyższych władz Polski odprawiono też pierwszą mszę św. I choć świątynia spełnia już swoją funkcję, prace związane z jej wystrojem będą trwały jeszcze przez wiele lat.
Świątynia Opatrzności Bożej została otwarta 11 listopada 2016 r. Tego dnia w obecności przedstawicieli najwyższych władz Polski odprawiono też pierwszą mszę św. I choć świątynia spełnia już swoją funkcję, prace związane z jej wystrojem będą trwały jeszcze przez wiele lat.
Piotr Abryszeński
