Nie tylko święto sportu – ciemna strona igrzysk olimpijskich

Ale polityka i Igrzyska już od starożytności szły ramię w ramię.

Negocjacje często skłóconych ze sobą królów Sparty, Elidy i Pisy przyniosły „pokój boży”. Pierwszy w historii bojkot był dziełem Ateńczyków. Oficjalnie z powodu wyroczni delfickiej, która zapowiedziała, że w przypadku startu na Igrzyskach przestanie głosić przepowiednie. O prawo organizacji igrzysk wybuchła też wojna między Pisą i Elidą.

Również w czasach nowożytnych sprawa Igrzysk stała się niemal od zarania areną różnych gier politycznych.

Już przy pierwszych Igrzyskach powstały obawy, że Grecy mogą wykorzystać je do nacisków na zmiany terytorialne. W kolejnych niewiele zabrakło do pierwszego bojkotu. Niemcy skonfliktowane z Francją, zastanawiały się czy wysłać do Paryża swoich sportowców. Igrzyska w Londynie to ostra rywalizacja gospodarzy z ekipą USA, upstrzona fałszerstwami sędziów, czy bijatykami (na szczęście poza arenami). W rezultacie Amerykanie, którzy ulegli Anglii w klasyfikacji medalowej, podczas parady po powrocie do kraju ubrali świnię w brytyjską flagę.

Ale i to były dziecinne igraszki w porównaniu do tego co wydarzyło się w związku z Igrzyskami w Berlinie w 1936 r. Niemcy mieli organizować zawody już w 1916 r., ale z powodu trwania I wojny światowej, zostały one odwołane. (W sumie z powodu wojen nie doszło do przeprowadzenia 3 Igrzysk – także w 1940 i 1944 r.) Drugą szansę dostały w 1931 r. Dwa lata później do władzy doszedł Hitler.


Znów jedna było blisko, by Igrzyska w Berlinie się nie odbyły. Tym razem z powodu wprowadzenia w III Rzeszy zakazu uczestnictwa Żydów w organizacjach sportowych. Po protestach i negocjacjach Hitler zgodził się na „listek figowy” – w reprezentacji Niemiec znalazła się jedna zawodniczka pochodzenia żydowskiego.

By nic nie kładło się cieniem na wizerunku III Rzeszy tuż przed Igrzyskami „oczyszczono ulice” aresztowano 4 tys. osób – Romów, bezdomnych i prostytutki. Urządzano uroczyste powitania, a setki tysięcy Berlińczyków paradowało w mundurach. I tylko sportowo nie wszystko się gospodarzom udało – choć Niemcy wygrali klasyfikację medalową - w końcu największą gwiazdą Igrzysk został czarnoskóry Jesse Owens, zdobywca 4 złotych medali.

Kolejny raz sportowy spotkali się dopiero w 1948 r. w Londynie. Nie zaproszono na nie reprezentacji Niemiec i Japonii. ZSRR zrezygnowało samo. Sowieccy sportowcy pojawili się na Igrzyskach cztery lata później w Helsinkach. Od razu z jasno nakreślonym celem.

Po drugiej wojnie światowej praktycznie nie było Igrzysk, które nie byłby bojkotowane. Największy i najsławniejszy, był oczywiście bojkot Igrzysk w Moskwie. Wtedy to protestując przeciw radzieckiej interwencji w Afganistanie swoje reprezentacje wycofały m.in. USA i Niemcy Zachodnie. Łącznie z różnych powodów zabrakło w stolicy ZSRR aż 63 krajów (choć część z nich w tym m.in. Wielka Brytania, czy Francja pozwoliły startować swoim sportowcom pod flagą MKOL). Retorsje przyszły 4 lata później. Na Igrzyska do Los Angeles nie pojechały reprezentacje większości demoludów (z wyjątkiem Rumunii i Jugosławii).

Ale protesty zaczęły się już w 1948 r. W proteście przeciw udziałowi Chin, ze startu zrezygnował Tajwan. W 1956 r. do Melbourne nie pojechały Hiszpania, Holandia i Szwajcaria – nie zgadzając się na start z ZSRR, po krwawym stłumieniu powstania węgierskiego, Irak i Libia ze względu na kryzys sueski, a także Chiny, protestując przeciw uczestnictwu Tajwanu. W Tokio w 1964 r. nie wystąpili sportowcy z Indonezji i Korei Północnej, a wykluczono reprezentacje RPA.

W Montrealu w 1976 r. zabrakło natomiast większości krajów afrykańskich. Chciały one wykluczenia z imprezy Nowej Zelandii, której rugbyści złamali izolację rasistowskiej RPA.

Wreszcie w Seulu w 1988 r. w geście protestu nie wystąpiła reprezentacja Korei Północnej, która domagała się możliwości współorganizowania imprezy. W geście solidarności wsparły ją reprezentacje Kuby, Etiopii i Nikaragui.

Bliskie idei Coubertina były Igrzyska w Barcelonie w 1992 r. Pierwszy raz po wojnie wystartowała wspólna reprezentacja Niemiec, po rozpadzie ZSRR w Katalonii pojawili się m.in. Litwini, Łotysze, a po rozpadzie Jugosławii – Słoweńcy, czy Chorwaci . Z powodu odejścia od polityki apartheidu zaproszono też RPA.

W ostatnich latach bojkot jako narzędzie polityczne został zarzucony. Przynajmniej w formie wycofania całych reprezentacji. W proteście przeciwko rosyjskiej inwazji na Krym, z przyjazdu na otwarcie Igrzysk w Soczi zrezygnowało za to wielu polityków z Barrackiem Obamą na czele.

Wielkie nagrody, splendor, a także potrzeba propagandowego wykorzystania sukcesów spowodowały, że Igrzyska były też areną wielkich oszustw, lub przynajmniej ich prób. I znów by znaleźć ich początek musimy się cofnąć do czasów starożytnych.

Łamanie przepisów musiało być nagminne skoro wprowadzono nawet specjalne zasady. Zawodnicy przed posągiem Zeusa uroczyście zobowiązywali się, że nie dopuszczą się żadnego oszustwa. Złapani na oszustwie byli karani chłostą, a niektórzy do tego zostali zmuszeni do wystawienia pomnika Zeusowi, na którym wyryte było imię, nazwisko oraz występek zawodnika.

Niektórych oszustów kara nie dotknęła. Cesarz Neron, podczas igrzysk nawet nie ukończył wyścigu, a i tak ogłoszono go zwycięzcą.

W czasach nowożytnych też były areną wielkich oszustw - afery dopingowe wstrząsają imprezą od kilkudziesięciu lat. Ściganie i dyskwalifikowanie sportowych przestępców czasami doprowadza do absurdów. Tak jest w przypadku sztangisty Tomasza Zielińskiego. Podczas Igrzysk w Londynie w 2012 r. zajął 9 miejsce. Po ponownym przebadaniu próbek zdyskwalifikowano aż 6 jego przeciwników. Po pięciu latach otrzymał brązowy medal, który odebrał w czasie..., gdy sam był zdyskwalifikowany po dopingowej wpadce na kolejnych Igrzyskach.

Wielokrotnie za dopingiem swoich zawodników stały struktury państwowe. Za zorganizowany doping z zimowych Igrzysk w Pjongczang wykluczona została reprezentacja Rosji, a pojedynczy jej zawodnicy startowali pod flagą olimpijską. Jeśli światowa agencja antydopingowa nie zmieni decyzji rosyjskiej flagi nie zobaczymy też podczas przyszłorocznych Igrzysk w Tokio i w 2022 r. Pekinie.

Ale różnych prób oszustw było więcej. Zdarzało się, że mężczyźni występowali jako kobiety. W 1936 r. w skoku wzwyż Niemcy wystawili Dorę Ratjen. „Wyglądało to dość groteskowo, bo miała bardzo niski głos i chrapała przez sen. Musiała też często golić nie tylko nogi, ale i twarz” – opowiadała później rywalka z reprezentacji Elfrieda Kaun. Co ciekawsze Ratjen zajął w zawodach zaledwie czwarte miejsce.

Po blisko 50 latach rozgorzała dyskusja na temat innej lekkoatletki biorącej udział w tamtych Igrzyskach. Stanisława Walasiewiczówna zdobyła w Berlinie srebro na 100 m. Podczas sekcji zwłok po śmierci zawodniczki odkryto, że była hermafrodytą.

Lista oszustw jest znacznie dłuższa – można dorzucić do niej choćby przejazd części trasy maratonu samochodem, przycisk w szpadzie sygnalizujący trafienia i wiele wiele innych.

5 września 1972 r. na zawsze zmienił Igrzyska. Tego dnia o 4 rano przez mur do wioski olimpijskiej wdarła się grupa Palestyńczyków. Weszli do budynku zamieszkiwanego przez sportowców izraelskich, których wzięli za zakładników. Terroryści domagali się uwolnienia Palestyńczyków przetrzymywanych w Izraelu. Akcja antyterrorystów – próbujących odbić sportowców - przekształciła się w masakrę. Zginęło co prawda 5 z 8 terrorystów, ale także w sumie 11 izraelskich sportowców i trenerów oraz jeden policjant. Mimo tragedii Igrzysk nie przerwano – choć wycofało się z nich wiele reprezentacji. Od tego czasu kolejne miejsca Igrzysk zmieniły się niemal w twierdze. Cztery lata później w Montrealu Igrzysk strzegło ok. 20 tys. funkcjonariuszy, a ochrona pochłonęła 100 mln. dolarów. W 1996 r. doszło jednak do zamachu bombowego. W Parku Olimpijskim obok wioski eksplodował ładunek umieszczony w koszu na śmieci. Zginęły dwie osoby, a ponad 100 zostało rannych.

Mimo tego, do dziś obowiązują słowa wypowiedziane po zamachu w Monachium przez ówczesnego przewodniczącego komitetu olimpijskiego Avery Brundage: „The games must go on".