Najważniejsze miejsca władzy
w państwie Piastów
czas czytania:

Gniezno, Poznań, a może jeszcze inne miejsce? Oto najważniejsze wczesnośredniowieczne ośrodki władzy w państwie pierwszych Piastów.
Na początku należy zauważyć, że stolice państw w omawianych czasach znajdowały się tam, gdzie był władca. Dlatego wracający co jakiś czas w polskiej historiografii spór o stołeczność nie jest tak istotny, jak wskazanie tych miejsc, w których dynastia piastowska tworzyła zręby silnej europejskiej państwowości. Cały proces zaczął się jednak kilka dekad przed przyjęciem chrztu przez Mieszka I i jest on zauważalny archeologicznie w rozwoju sieci grodów. Pojawiły się one już w pierwszej połowie X w., choć najstarsze wielkopolskie grodziska datowane są nawet na koniec wieku IX (Giecz). Mowa o osadach obronnych, otoczonych wałem, które miały także znaczenie polityczne i prestiżowe, a nawet handlowe, ściśle wiążąc się z formowaniem nowej państwowości. Grody zamieszkiwały elity (urzędnicy, wojownicy i kupcy), a także ludność służebna. Poznaj pięć miejsc, w których funkcjonowały ważne ośrodki z początków państwa Piastów.

Otton III koronujący Bolesława Chrobrego, drzeworyt z dzieła „Chronica Polonorum” Macieja Miechowity (Śląska Biblioteka Cyfrowa)
Gniezno –
nie tylko o stolicy
Choć ustalona w toku badań archeologicznych chronologia sugeruje, że na terenie Wielkopolski funkcjonowały inne, starsze ośrodki, to właśnie Gniezno uchodzi za kolebkę monarchii wczesnopiastowskiej. Powszechnie uważa się, że to Gniezno było pierwszą stolicą Polski, choć tak naprawdę trudno rozstrzygnąć tę kwestię, a samo pojęcie „stołeczności” należy traktować raczej umownie.
Jeśli jednak szukać najważniejszego miejsca na mapie państwa Piastów, to za wskazaniem Gniezna przemawiają m.in. zapisy z regestu Dagome Iudex, gdzie wzmiankowane jest „państwo gnieźnieńskie” (civitas Schinesghe). Ponadto wiele wydarzeń kluczowych dla początków polskiej państwowości miało miejsce w Gnieźnie. Po pierwsze za sprawą Bolesława Chrobrego w katedrze na Wzgórzu Lecha złożono ciało biskupa Wojciecha-Adalberta, który zginął śmiercią męczeńską na terenie Prus podczas działalności misyjnej. Wykupienie przez polskiego władcę ciała misjonarza bardzo wzmocniło jego pozycję w chrześcijańskiej Europie, otworzyło także drogę do ufundowania w Gnieźnie pierwszej metropolii kościelnej w kraju.
Drugim kluczowym wydarzeniem był tzw. zjazd gnieźnieński, czyli pielgrzymka niemieckiego cesarza Ottona III do grobu św. Wojciecha. Oprócz wymiaru religijnego (pierwszy synod biskupi na terenie państwa piastowskiego), duże znaczenie miały konsekwencje polityczne, których symbolika (założenie cesarskiego diademu na głowę Chrobrego) oznaczała zgodę niemieckiego monarchy na koronację polskiego księcia.
Odwiedzając dziś Gniezno, warto wybrać się do bazyliki prymasowskiej na Wzgórzu Lecha, gdzie można podziwiać pochodzące z XII w. Drzwi Gnieźnieńskie – zabytek ilustrujący życiorys biskupa Wojciecha.
Jeśli jednak szukać najważniejszego miejsca na mapie państwa Piastów, to za wskazaniem Gniezna przemawiają m.in. zapisy z regestu Dagome Iudex, gdzie wzmiankowane jest „państwo gnieźnieńskie” (civitas Schinesghe). Ponadto wiele wydarzeń kluczowych dla początków polskiej państwowości miało miejsce w Gnieźnie. Po pierwsze za sprawą Bolesława Chrobrego w katedrze na Wzgórzu Lecha złożono ciało biskupa Wojciecha-Adalberta, który zginął śmiercią męczeńską na terenie Prus podczas działalności misyjnej. Wykupienie przez polskiego władcę ciała misjonarza bardzo wzmocniło jego pozycję w chrześcijańskiej Europie, otworzyło także drogę do ufundowania w Gnieźnie pierwszej metropolii kościelnej w kraju.
Drugim kluczowym wydarzeniem był tzw. zjazd gnieźnieński, czyli pielgrzymka niemieckiego cesarza Ottona III do grobu św. Wojciecha. Oprócz wymiaru religijnego (pierwszy synod biskupi na terenie państwa piastowskiego), duże znaczenie miały konsekwencje polityczne, których symbolika (założenie cesarskiego diademu na głowę Chrobrego) oznaczała zgodę niemieckiego monarchy na koronację polskiego księcia.
Odwiedzając dziś Gniezno, warto wybrać się do bazyliki prymasowskiej na Wzgórzu Lecha, gdzie można podziwiać pochodzące z XII w. Drzwi Gnieźnieńskie – zabytek ilustrujący życiorys biskupa Wojciecha.
Poznań i historia pewnej wyspy
Najstarsze ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego w Poznaniu wiążą się z wyspą, znaną szerzej jako Ostrów Tumski. W świetle badań archeologicznych już na przełomie IX i X w. założono tam niewielki gród, o naturalnych walorach obronnych, który z uwagi na lokalizację miał także duże znaczenie handlowe. Od drugiej połowy X w. ulegał on znacznym przeobrażeniom. Wtedy na potrzeby działalności misyjnej biskupa Jordana wybudowano tam kaplicę z baptysterium. Część badaczy uważa, że było to miejsce chrztu Mieszka I. Za jego czasów w części książęcej grodu powstało palatium, czyli pałac książęcy z kaplicą.
Na Ostrowie Tumskim wzniesiono także pierwszą katedrę biskupią na obszarze państwa Piastów, w której chowani byli kolejni książęta i królowie (włącznie z Mieszkiem – pierwszym historycznym władcą państwa). Funkcjonowanie w Poznaniu kościoła powiązanego z władzą piastowską, stanowiło dowód niezwykle ważnej roli tego ośrodka i to w czasach, kiedy to w pobliskim Gnieźnie funkcjonowała metropolia.
Pamięć o wczesnośredniowiecznym Poznaniu zachowały nie tylko źródła pisane. Świadectwa archeologiczne, w tym niezwykłą ekspozycję in situ można zobaczyć, odwiedzając Rezerwat Archeologiczny Genius Loci. Na gości czekają tam pozostałości wczesnośredniowiecznych wałów grodziska, wystawy czasowe i wizualizacje tumskiego grodu.
Na Ostrowie Tumskim wzniesiono także pierwszą katedrę biskupią na obszarze państwa Piastów, w której chowani byli kolejni książęta i królowie (włącznie z Mieszkiem – pierwszym historycznym władcą państwa). Funkcjonowanie w Poznaniu kościoła powiązanego z władzą piastowską, stanowiło dowód niezwykle ważnej roli tego ośrodka i to w czasach, kiedy to w pobliskim Gnieźnie funkcjonowała metropolia.
Pamięć o wczesnośredniowiecznym Poznaniu zachowały nie tylko źródła pisane. Świadectwa archeologiczne, w tym niezwykłą ekspozycję in situ można zobaczyć, odwiedzając Rezerwat Archeologiczny Genius Loci. Na gości czekają tam pozostałości wczesnośredniowiecznych wałów grodziska, wystawy czasowe i wizualizacje tumskiego grodu.
Ostrów Lednicki –
jedna z najstarszych świątyń chrześcijańskich
Ostrów Lednicki to wyspa licznie odwiedzana przez turystów, chcących zgłębić historię początków państwa Piastów. Zachowały się tam bowiem relikty architektury o funkcji pałacowo-sakralnej. Pod względem rozwoju i chronologii miejsce to ma podobną historię do grodu poznańskiego. Jego geneza poprzedza bowiem czasy Mieszka I, a dynamiczny rozwój przypadł na czasy panowania piastowskiego władcy.
W wyniku badań archeologicznych na Ostrowie Lednickim rozpoznano palatium, pełniące dla władcy funkcje reprezentacyjno-mieszkalne, przy rezydencji prawdopodobnie znajdowało się baptysterium. Warto odnotować także jednonawowy kościół i zapełniającą dawniej gród zabudowę mieszkalną i gospodarczą, a także trzy drewniane mosty łączące wyspę ze stałym lądem. Tak duża liczba przepraw może wynikać z kwestii bezpieczeństwa lub chęci ułatwienia znacznego przepływu ludzi – oba warianty wskazują na duże znaczenie Ostrowa Lednickiego na wczesnośredniowiecznej mapie państwa Piastów. Część badaczy jest zdania, że właśnie na Ostrowie Lednickim Mieszko I przyjął Chrzest.
Relikty wspomnianych zabudowań można oglądać w miejscu ich oryginalnej budowy, odwiedzając Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
W wyniku badań archeologicznych na Ostrowie Lednickim rozpoznano palatium, pełniące dla władcy funkcje reprezentacyjno-mieszkalne, przy rezydencji prawdopodobnie znajdowało się baptysterium. Warto odnotować także jednonawowy kościół i zapełniającą dawniej gród zabudowę mieszkalną i gospodarczą, a także trzy drewniane mosty łączące wyspę ze stałym lądem. Tak duża liczba przepraw może wynikać z kwestii bezpieczeństwa lub chęci ułatwienia znacznego przepływu ludzi – oba warianty wskazują na duże znaczenie Ostrowa Lednickiego na wczesnośredniowiecznej mapie państwa Piastów. Część badaczy jest zdania, że właśnie na Ostrowie Lednickim Mieszko I przyjął Chrzest.
Relikty wspomnianych zabudowań można oglądać w miejscu ich oryginalnej budowy, odwiedzając Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Giecz – gród podbity
przez czeskiego księcia
Gród w Gieczu to kolejny przykład rozwoju politycznego elit piastowskich. Wraz z innymi omówionymi wyżej ośrodkami wielkopolskimi tworzył on sieć miejsc o dużym znaczeniu dla nowego państwa. Zgodnie z opisem podanym przez Anonima zwanego Gallem, to właśnie w Gieczu miały stacjonować znaczne siły Bolesława Chrobrego. Kosmas wspomina z kolei podbój grodu przez księcia Brzetysława. Warto przy tym pamiętać, że zdobycie i spalenie Giecza przez czeskiego księcia wcale nie oznaczało kresu samego ośrodka, rozbudowywanego także w kolejnych stuleciach.
Gród zajmował powierzchnię ponad trzech i pół hektara. Przyjmuje się, że najstarszy ośrodek w Gieczu został wybudowany w drugiej połowie IX w., po 925 r. powstało zaś założenie związane już z dynastią piastowską. Wtedy to wzniesiono dwuczłonowy gród, który w kolejnych dekadach rozwijano. Pod koniec X w., podobnie jak w przypadku Ostrowa Lednickiego i Poznania, w Gieczu rozpoczęto budowę palatium, którego jednak nie dokończono. W początku kolejnego stulecia z powodzeniem wybudowano natomiast kamienny kościół. Być może ośrodek rozwinąłby się bardziej, gdyby nie najazd Brzetysława.Gród w Gieczu to kolejny przykład rozwoju politycznego elit piastowskich. Wraz z innymi omówionymi wyżej ośrodkami wielkopolskimi tworzył on sieć miejsc o dużym znaczeniu dla nowego państwa. Zgodnie z opisem podanym przez Anonima zwanego Gallem, to właśnie w Gieczu miały stacjonować znaczne siły Bolesława Chrobrego. Kosmas wspomina z kolei podbój grodu przez księcia Brzetysława. Warto przy tym pamiętać, że zdobycie i spalenie Giecza przez czeskiego księcia wcale nie oznaczało kresu samego ośrodka, rozbudowywanego także w kolejnych stuleciach.
Gród zajmował powierzchnię ponad trzech i pół hektara. Przyjmuje się, że najstarszy ośrodek w Gieczu został wybudowany w drugiej połowie IX w., po 925 r. powstało zaś założenie związane już z dynastią piastowską. Wtedy to wzniesiono dwuczłonowy gród, który w kolejnych dekadach rozwijano. Pod koniec X w., podobnie jak w przypadku Ostrowa Lednickiego i Poznania, w Gieczu rozpoczęto budowę palatium, którego jednak nie dokończono. W początku kolejnego stulecia z powodzeniem wybudowano natomiast kamienny kościół. Być może ośrodek rozwinąłby się bardziej, gdyby nie najazd Brzetysława.
Gród zajmował powierzchnię ponad trzech i pół hektara. Przyjmuje się, że najstarszy ośrodek w Gieczu został wybudowany w drugiej połowie IX w., po 925 r. powstało zaś założenie związane już z dynastią piastowską. Wtedy to wzniesiono dwuczłonowy gród, który w kolejnych dekadach rozwijano. Pod koniec X w., podobnie jak w przypadku Ostrowa Lednickiego i Poznania, w Gieczu rozpoczęto budowę palatium, którego jednak nie dokończono. W początku kolejnego stulecia z powodzeniem wybudowano natomiast kamienny kościół. Być może ośrodek rozwinąłby się bardziej, gdyby nie najazd Brzetysława.Gród w Gieczu to kolejny przykład rozwoju politycznego elit piastowskich. Wraz z innymi omówionymi wyżej ośrodkami wielkopolskimi tworzył on sieć miejsc o dużym znaczeniu dla nowego państwa. Zgodnie z opisem podanym przez Anonima zwanego Gallem, to właśnie w Gieczu miały stacjonować znaczne siły Bolesława Chrobrego. Kosmas wspomina z kolei podbój grodu przez księcia Brzetysława. Warto przy tym pamiętać, że zdobycie i spalenie Giecza przez czeskiego księcia wcale nie oznaczało kresu samego ośrodka, rozbudowywanego także w kolejnych stuleciach.
Gród zajmował powierzchnię ponad trzech i pół hektara. Przyjmuje się, że najstarszy ośrodek w Gieczu został wybudowany w drugiej połowie IX w., po 925 r. powstało zaś założenie związane już z dynastią piastowską. Wtedy to wzniesiono dwuczłonowy gród, który w kolejnych dekadach rozwijano. Pod koniec X w., podobnie jak w przypadku Ostrowa Lednickiego i Poznania, w Gieczu rozpoczęto budowę palatium, którego jednak nie dokończono. W początku kolejnego stulecia z powodzeniem wybudowano natomiast kamienny kościół. Być może ośrodek rozwinąłby się bardziej, gdyby nie najazd Brzetysława.
Grzybowo – dawniej duży gród, dziś rezerwat archeologiczny
Gród w Grzybowie został wybudowany przez Piastów w latach dwudziestych X w. Choć początkowo jego rozmiary nie były spektakularne, to po przebudowie (w połowie X w.) gród stał się jednym z największych założeń w obrębie rozwijającej się monarchii (4,7 hektara). Na podstawie badań archeologicznych udało się przynajmniej częściowo określić charakter zabudowy. Gród otoczony był wałem o konstrukcji drewniano-ziemnej. W pobliżu obwałowań znajdowały się budynki mieszkalne, produkcyjne i magazynowe. Udało się uchwycić także drogę brukową. Interesujących danych dostarczyły odkryte tam artefakty – oprócz przedmiotów codziennego użytku i militariów (co jest typowe, biorąc pod uwagę kontekst osadniczy znalezisk), podczas badań natrafiono na przedmioty elitarne, takie jak grzebienie z poroża czy charakterystyczna słowiańska biżuteria srebrna (kabłączki skroniowe). Na szczególną uwagę zasługuje odkryty tam tzw. skarb srebrny, na który składały się m.in. ozdoby i arabskie monety (dirhemy) w ogromnej liczbie ponad 800. Jest to ważny dowód na funkcję handlową grodu w Grzybowie. Co ciekawe, już w pierwszej połowie XI w. gród przestał istnieć. W Grzybowie wciąż są prowadzone badania archeologiczne, które być może wyjaśnią okoliczności porzucenia grodu.
Dzisiaj na stanowisku funkcjonuje całoroczny rezerwat archeologiczny z rekonstrukcjami budynków wczesnośredniowiecznych. Wśród atrakcji można wymienić imprezy rekonstrukcyjne, lekcje muzealne, ale też wystawę stałą w pawilonie muzealnym.
Na mapie wczesnośredniowiecznego państwa Piastów można wskazać jeszcze co najmniej kilka ważnych miejsc: Kalisz, Kłecko, Łekno czy Ląd nad Wartą, a łączna liczba grodzisk z Wielkopolski jeszcze w latach trzydziestych XX w. była szacowana na kilkaset. Warto wybrać się do Wielkopolski, by poznać miejsca władzy dynastii Piastów.
Dzisiaj na stanowisku funkcjonuje całoroczny rezerwat archeologiczny z rekonstrukcjami budynków wczesnośredniowiecznych. Wśród atrakcji można wymienić imprezy rekonstrukcyjne, lekcje muzealne, ale też wystawę stałą w pawilonie muzealnym.
Na mapie wczesnośredniowiecznego państwa Piastów można wskazać jeszcze co najmniej kilka ważnych miejsc: Kalisz, Kłecko, Łekno czy Ląd nad Wartą, a łączna liczba grodzisk z Wielkopolski jeszcze w latach trzydziestych XX w. była szacowana na kilkaset. Warto wybrać się do Wielkopolski, by poznać miejsca władzy dynastii Piastów.
Jakub Jagodziński