Artykuły
I Rzeczpospolita 1569-1795
Społeczeństwo
Wojny
Biografie
Nauczyciele
Dorośli
Licealiści
Studenci
Kazimierz Pułaski
w walce o wolność Rzeczypospolitej
czas czytania:
Życie i działalność Kazimierza Pułaskiego przed jego udziałem w wojnie
o niepodległość Stanów Zjednoczonych Ameryki pozostają mało znane nie tylko
na świecie, ale nawet w Polsce. Zanim jednak Polak przebył Atlantyk, by walczyć
o wolność innego narodu, dokonał wielu czynów w imię suwerenności ojczyzny.
o niepodległość Stanów Zjednoczonych Ameryki pozostają mało znane nie tylko
na świecie, ale nawet w Polsce. Zanim jednak Polak przebył Atlantyk, by walczyć
o wolność innego narodu, dokonał wielu czynów w imię suwerenności ojczyzny.
Kazimierz Pułaski urodził się 4 lub 6 marca 1745 r. w Warszawie, ale dzieciństwo spędził w Winiarach pod Warką. Do miejsca urodzenia wrócił, kiedy podjął naukę w Collegium Nobilium teatynów. Następnie wstąpił na służbę do księcia Kurlandii Karola Krystiana Wettyna. W 1763 r. będąca lennem Rzeczpospolitej Kurlandia została zaatakowana przez Rosję, a książę Karol i jego dwór zostali wypędzeni. Młody Pułaski pierwszy raz spotkał się wtedy z Rosyjską agresją, co na pewno odcisnęło na nim piętno.
Rosyjski cień nad Polską
Tymczasem w samej Rzeczypospolitej coraz mocniej odczuwano rosyjską ingerencję w wewnętrzne sprawy kraju. 25 listopada 1764 r. na króla Polski wybrano Stanisława Augusta Poniatowskiego, który jako były kochanek carycy Katarzyny i drugorzędny polityk miał być gwarancją uległości Rzeczypospolitej Obojga Narodów wobec Rosji, której poparciu zawdzięczał koronację. Siły zewnętrzne mogły też oddziaływać na politykę Polski i Litwy, wykorzystując słabe punkty demokracji szlacheckiej. Najprostszą metodą było przekupienie odpowiedniej liczby posłów, którzy wstrzymaliby niekorzystne dla zewnętrznej ingerencji próby reform lub dążyli do uchwalenia postanowień, które umocniłyby obce wpływy na dworze. Prócz Rosji w sprawy Polski ingerowało też królestwo Prus pod rządami Fryderyka II Hohenzollerna.
Niezgodne z wizją szlachty reformy Stanisława Augusta Poniatowskiego, a zwłaszcza popierane przez Rosję i Prusy próby przyznania praw politycznych wyznawcom protestantyzmu i prawosławia, zamieszkującym Koronę i Litwę, spotkały się z jej oporem. Przeciwko królowi i reformom zawiązała się konfederacja szlachecka w Radomiu. Jej pierwotne zamiary zostały jednak wypaczone przez skuteczną ingerencję rosyjskiego posła Nikołaja Repnina. Dyplomata zdobył wpływy w konfederacji oraz podporządkował sobie sejm obradujący pod jej egidą. W celu nakłonienia posłów do współpracy Repnin rozkazał uwięzić i wywieźć w głąb Rosji przywódców konfederacji. Rzeczpospolita stała się wówczas właściwie rosyjskim protektoratem, co potwierdził podpisany w 1768 r. traktat o przyjaźni.
Niezgodne z wizją szlachty reformy Stanisława Augusta Poniatowskiego, a zwłaszcza popierane przez Rosję i Prusy próby przyznania praw politycznych wyznawcom protestantyzmu i prawosławia, zamieszkującym Koronę i Litwę, spotkały się z jej oporem. Przeciwko królowi i reformom zawiązała się konfederacja szlachecka w Radomiu. Jej pierwotne zamiary zostały jednak wypaczone przez skuteczną ingerencję rosyjskiego posła Nikołaja Repnina. Dyplomata zdobył wpływy w konfederacji oraz podporządkował sobie sejm obradujący pod jej egidą. W celu nakłonienia posłów do współpracy Repnin rozkazał uwięzić i wywieźć w głąb Rosji przywódców konfederacji. Rzeczpospolita stała się wówczas właściwie rosyjskim protektoratem, co potwierdził podpisany w 1768 r. traktat o przyjaźni.
Konfederacja barska
Za sprawą sejmu repninowskiego równouprawnienie polityczne innowierców weszło w życie i stało się częścią tzw. praw kardynalnych. W odpowiedzi na postanowienia sejmu zawiązała się nowa konfederacja szlachty w Barze na Podolu (dzisiejsza Ukraina), zwana od miejsca jej powstania – konfederacją barską. Program ruchu był skierowany przeciwko Rosji i królowi podatnemu na wpływy zewnętrzne, ale u jego podstaw leżał religijny konserwatyzm, a także niechęć do modernizacji systemu politycznego Rzeczypospolitej. Szczególnie ważnym punktem była w tym wypadku zniesiona przez sejm repninowski zasada liberum veto, która dawała każdemu posłowi biorącemu udział w obradach sejmu prawo do zerwania go i unieważnienia podjętych na nim uchwał. Zasada narodziła się ze słusznej idei jednomyślności i ważności każdego głosu. W praktyce jednak była przyczyną chaosu i decyzyjnego paraliżu. Słuszna bądź nie, przywrócenie tej zasady – tak charakterystycznej dla polskiej demokracji szlacheckiej – stało się jednym z powodów powstania konfederacji.
W rzeczywistości pod ogólną nazwą konfederacji kryje się nie jedna, ale aż 66 związków o charakterze lokalnym, które powstały w tym czasie w Koronie i na Litwie. Ich przedstawiciele weszli w skład tzw. Rady Generalnej Stanów Skonfederowanych Konfederacji Barskiej, która stała się naczelnym organem ruchu. Na siedzibę Rady wybrano Preszów (znajdujący się dzisiaj na terenie Słowacji).
W rzeczywistości pod ogólną nazwą konfederacji kryje się nie jedna, ale aż 66 związków o charakterze lokalnym, które powstały w tym czasie w Koronie i na Litwie. Ich przedstawiciele weszli w skład tzw. Rady Generalnej Stanów Skonfederowanych Konfederacji Barskiej, która stała się naczelnym organem ruchu. Na siedzibę Rady wybrano Preszów (znajdujący się dzisiaj na terenie Słowacji).
Pułascy a konfederacja
W 1764 r. rodzina Pułaskich, w tym sam Kazimierz, poparła królewską elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego, jednak dalszy rozwój wypadków (także utrata Kurlandii) sprawił, że Pułascy znaleźli się po antyrosyjskiej i antykrólewskiej stronie barykady. Ojciec Kazimierza – Józef Pułaski był członkiem konfederacji radomskiej. Wystąpił wówczas przeciwko tyranii Nikołaja Repnina. W obawie przed aresztowaniem i wywiezieniem udał się na Podole, gdzie został jednym z inicjatorów zawiązania konfederacji barskiej oraz jej pierwszym marszałkiem.
Z ojcem do konfederacji wstąpili synowie: Kazimierz, Antoni i Franciszek Ksawery. Pułascy tworzyli zbrojne ramię ruchu. By zwerbować, wyszkolić i wyposażyć wojsko konfederacji, Józef sprzymierzył większość posiadanych ziem, Franciszek Ksawery zajął się organizacją konfederacji na Podolu, Antoni został mianowany konsyliarzem, otrzymał rangę pułkownika i dowództwo nad chorągwią w pułku pod znakiem Krzyża Świętego. Kazimierz z kolei zajął się początkowo zaciągiem wojsk na Podolu i Wołyniu.
Z ojcem do konfederacji wstąpili synowie: Kazimierz, Antoni i Franciszek Ksawery. Pułascy tworzyli zbrojne ramię ruchu. By zwerbować, wyszkolić i wyposażyć wojsko konfederacji, Józef sprzymierzył większość posiadanych ziem, Franciszek Ksawery zajął się organizacją konfederacji na Podolu, Antoni został mianowany konsyliarzem, otrzymał rangę pułkownika i dowództwo nad chorągwią w pułku pod znakiem Krzyża Świętego. Kazimierz z kolei zajął się początkowo zaciągiem wojsk na Podolu i Wołyniu.
Zwycięstwa i porażki Kazimierza Pułaskiego
Mimo że miał zaledwie 23 lata, mianowany pułkownikiem Kazimierz Pułaski szybko zyskał opinię jednego z najzdolniejszych dowódców wojskowych konfederacji barskiej. W 1768 r., mając pod sobą 700 konfederatów oraz 800 lokalnych mieszkańców, dowodził obroną klasztoru karmelitów w Berdyczowie. Obrońcy zdołali odeprzeć trzy rosyjskie szturmy na klasztorną fortecę, jednak brak amunicji i żywności zmusił Pułaskiego do podjęcia rozmów. Oblężenie zakończyło się po 17 dniach. Na mocy porozumienia konfederaci mogli opuścić twierdzę i zachować broń, a mieszkańcy zostali objęci amnestią.
Pułaski walczył na Litwie, Podlasiu i Mazowszu, pokonał Rosjan w starciach pod Kukiełkami oraz Słonimiem i w tym czasie został mianowany marszałkiem łomżyńskim. 13 września 1769 r. doznał jednak dotkliwej porażki w bitwie pod Orzechowem. Pułaski został zmuszony do odwrotu przez rosyjskiego generała Aleksandra Suworowa, który spychał siły konfederatów, wykorzystując formacje lekkiej piechoty i kozaków. Kiedy polskie wojska dotarły do miejscowości Włodawa, spadł na nich niespodziewany atak oddziałów prowadzonych przez generała Karola Augusta von Rönnego. Poza zasięgiem walk znalazła się przednia straż pod dowództwem Franciszka Ksawerego Pułaskiego. Po tym, jak doszły do niego fałszywe informacje, że jego brat dostał się do niewoli, zawrócił. Nazajutrz doszło do bitwy pod Łomazami, która zakończyła się śmiercią brata Kazimierza i porażką konfederatów.
Pułaski walczył na Litwie, Podlasiu i Mazowszu, pokonał Rosjan w starciach pod Kukiełkami oraz Słonimiem i w tym czasie został mianowany marszałkiem łomżyńskim. 13 września 1769 r. doznał jednak dotkliwej porażki w bitwie pod Orzechowem. Pułaski został zmuszony do odwrotu przez rosyjskiego generała Aleksandra Suworowa, który spychał siły konfederatów, wykorzystując formacje lekkiej piechoty i kozaków. Kiedy polskie wojska dotarły do miejscowości Włodawa, spadł na nich niespodziewany atak oddziałów prowadzonych przez generała Karola Augusta von Rönnego. Poza zasięgiem walk znalazła się przednia straż pod dowództwem Franciszka Ksawerego Pułaskiego. Po tym, jak doszły do niego fałszywe informacje, że jego brat dostał się do niewoli, zawrócił. Nazajutrz doszło do bitwy pod Łomazami, która zakończyła się śmiercią brata Kazimierza i porażką konfederatów.
Druga obrona Jasnej Góry
Dla konfederatów barskich bardzo duże znaczenie miał religijny aspekt ich oporu i działalność w obronie wiary katolickiej przeciwko innowiercom. Szczególne znaczenie symboliczne i religijne dla konfederatów miał klasztor paulinów na Jasnej Górze. Konfederaci pierwszy raz pojawili się tam w 1769 r., ale nie dali rady się tam utrzymać i ostatecznie zostali pokonani przez siły rosyjskie. Kolejne próby zajęcia Jasnej Góry również kończyły się porażką. Udało się to dopiero Kazimierzowi Pułaskiemu, który wkroczył do klasztoru we wrześniu 1770 r., a paulini mianowali go obrońcą Jasnej Góry.
Na klasztor skierowały się wojska rosyjskie pod dowództwem Iwana Drewicza. Rosyjski generał rozpoczął oblężenie sanktuarium 31 grudnia 1770 r. Szturm przeprowadzony 7 stycznia zakończył się dotkliwą porażką Rosjan, którzy wkrótce odstąpili od oblężenia. Brawurowa obrona klasztoru przyniosła Pułaskiemu dużą sławę.
Na klasztor skierowały się wojska rosyjskie pod dowództwem Iwana Drewicza. Rosyjski generał rozpoczął oblężenie sanktuarium 31 grudnia 1770 r. Szturm przeprowadzony 7 stycznia zakończył się dotkliwą porażką Rosjan, którzy wkrótce odstąpili od oblężenia. Brawurowa obrona klasztoru przyniosła Pułaskiemu dużą sławę.
Opuszczając ojczyznę
Mimo tego zwycięstwa pozycja konfederatów była trudna. 30 listopada 1771 r. konfederaci zdecydowali się na desperacki krok porwania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Nieudolna akcja zakończyła się niepowodzeniem i kompromitacją ruchu w oczach obserwatorów europejskich. Kazimierza Pułaskiego oskarżono o współudział w zamachu na króla i zaocznie skazano na śmierć.
Pozbawiony majątku i honoru Pułaski udał się najpierw do Niemiec, a potem trafił do Turcji, która była wówczas w stanie wojny z Rosją. Stamtąd przeniósł się do Francji, gdzie spotkał m.in. Benjamina Franklina, który zachęcił go do podróży przez Atlantyk i wzięcia udziału w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych.
Pozbawiony majątku i honoru Pułaski udał się najpierw do Niemiec, a potem trafił do Turcji, która była wówczas w stanie wojny z Rosją. Stamtąd przeniósł się do Francji, gdzie spotkał m.in. Benjamina Franklina, który zachęcił go do podróży przez Atlantyk i wzięcia udziału w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych.
Jędrzej Gumiński
Bibliografia
Antoni Lenkiewicz, Kazimierz Pułaski (1745–1779), Wrocław 2004
Władysław Konopczyński, Konfederacja barska, t. 1 i 2, Warszawa 1991
Jerzy Michalski, Schyłek konfederacji barskiej, Wrocław 1970
Janusz Roszko, Ostatni rycerz Europy, Katowice 1983
Wojciech Stanek, Konfederacje generalne koronne w XVIII wieku, Toruń 1991
Władysław Konopczyński, Konfederacja barska, t. 1 i 2, Warszawa 1991
Jerzy Michalski, Schyłek konfederacji barskiej, Wrocław 1970
Janusz Roszko, Ostatni rycerz Europy, Katowice 1983
Wojciech Stanek, Konfederacje generalne koronne w XVIII wieku, Toruń 1991
