Jan Kiepura – tenor
z wielkim sercem

Droga od sportu do sztuki była wyboista. Jan Kiepura był człowiekiem wielu talentów. Nie od razu potrafił jednak określić kierunek swojej kariery, dlatego też imał się różnych zajęć. Jako dziecko wstąpił do harcerstwa, które zamienił na… klub bokserski. Śpiewał w szkolnym chórze i grał w piłkarskiej drużynie Victorii Sosnowiec. Jednak w annałach zapisał się jako śpiewak operowy.

„Król tenorów” urodził się 16 maja 1902 r. w Sosnowcu w zamożnej rodzinie piekarzy i właścicieli nieruchomości. Jego o dwa lata młodszy brat, Władysław, również słynął z pięknego głosu. Śpiewał w Operze Krakowskiej, Teatrze Wielkim w Warszawie, na scenach w Berlinie, Budapeszcie i Dreźnie. W 1938 r. przyjął ofertę mediolańskiej La Scali, gdzie występował do wybuchu II wojny światowej. Jego powojenne losy potoczyły się jednak inaczej niż sławniejszego brata. Zakończył karierę w połowie lat czterdziestych, potem zajął się handlem nieruchomościami i osiadł na Florydzie.

W latach szkolnych Jan Kiepura wyróżniał się wesołym usposobieniem. Mówiło się, że wręcz zarażał innych dobrym humorem. Nie był jednak orłem – uczył się dobrze, ale nieregularnie. Jako nastolatek nie zdradzał jeszcze zainteresowania muzyką. Ba, miał nawet unikać lekcji śpiewu! Sytuacja zmieniła się diametralnie po rodzinnej wizycie u krewnych z Krakowa w Boże Narodzenie. Jan poznał tam nauczyciela śpiewu, który szybko dostrzegł olbrzymi potencjał w głosie młodzieńca. Rodzice zlekceważyli uwagi pedagoga o „złotym gardle” ich syna, planowali bowiem dla niego inną przyszłość – Jan miał zostać adwokatem.

Nauczyciel się nie poddał i porozmawiał z samym zainteresowanym. Chłopak wziął sobie do serca tę rozmowę. Po powrocie do domu porzucił sport i zajął się śpiewem. Marzenia jednak odłożył na później – Polska po latach zaborów powróciła na mapę Europy i musiała walczyć o swoje granice. Jerzy Waldorff pisze, że w czasie powstań śląskich (1919–1921) piekarnia Franciszka Kiepury została przekształcona w magazyn amunicji i broni, a Jan zajmował się składaniem karabinów maszynowych. W 1919 r. jako ochotnik zaciągnął się do I Pułku Strzelców Bytomskich i wziął udział w I powstaniu śląskim. Wyszedł z niego bez szwanku. Wacław Sobol, jeden z jego kolegów, wspominał, że Kiepura nawet w wojsku dawał koncerty – bywało, że po prostu stawał na beczce i zachwycał towarzyszy broni swoim głosem. Nie oznacza to bynajmniej, że powstanie przetrwał z dala od frontu – przeciwnie, niejednokrotnie wykazał się odwagą, m.in. ratując życie kolegom.

Gdy ustały walki, Kiepura powrócił do szkoły, zdał maturę, a następnie zgodnie z wolą rodziców podjął studia prawnicze – najpierw w Krakowie, a następnie na Uniwersytecie Warszawskim. Myślał o przerwaniu nauki i poświęceniu się muzyce, ale ojciec zagroził mu, że nie będzie go utrzymywał. Ambitny chłopak postanowił więc kontynuować naukę i jednocześnie brać lekcje śpiewu u znakomitych warszawskich profesorów. Franciszek Kiepura nie był zadowolony z decyzji syna i ostatecznie odciął go od finansów. Młody artysta nie zraził się jednak i utrzymywał się dzięki koncertom dawanym w prowincjonalnych miasteczkach. Okazało się to dla niego kolejną cenną lekcją.

Honoraria były niewielkie i nie wystarczały na opłatę mieszkania, podróży i wyżywienia. Gdy stanął na skraju załamania, rozważał powrót do domu. Zgłosił się jednak przedtem na przesłuchanie do Teatru Wielkiego w Warszawie. Egzaminatorzy dostrzegli jego talent i przyjęli go do opery. Powierzono mu rolę przodownika górali w III akcie „Halki”. Początkowo śpiewał w chórze – prawdopodobnie dlatego, że etatowi tenorzy, zazdrośni o młodszego kolegę, obawiali się o swą pozycję, więc utrudniali mu awans.

Na debiut w roli solisty nie musiał długo czekać. Już od 11 lutego 1925 r. występował w „Fauście”, „Rigoletcie”, „Rycerskości wieśniaczej” i „Halce”. Kilka miesięcy później wziął udział w konkursie śpiewaczym, organizowanym na warszawskim hipodromie. To właśnie wtedy 23-letni śpiewak otrzymał tytuł „króla polskich tenorów”. Po tym sukcesie wydarzenia potoczyły się błyskawicznie.

Paryski impresario Kahn, obecny na konkursie, złożył Kiepurze intratną propozycję – tournée po Francji. Młody tenor otrzymał bilet na pociąg i pieniądze. Kiedy poinformował o tym dyrekcję opery, ta – chcąc zatrzymać śpiewaka u siebie – zaproponowała mu nowy kontrakt. Nie zgodził się. Wyjechał. Do Francji nie dotarł, zamiast tego zatrzymał się w Wiedniu, w którym mieszkał przez rok.

W stolicy Austrii Kiepura związał się z biurem koncertowym Guttmanna. Był pewny siebie i przekonany o swoim talencie. Powoli, metodycznie pracował na miano wschodzącej gwiazdy sceny. Pewnego dnia pojawił się w wiedeńskiej centrali telefonicznej. Wybór był nieprzypadkowy – to tam co wieczór zbierali się zagraniczni korespondenci z wielu krajów i dzwonili do swoich redakcji, aby zdać raport z wydarzeń. Kiepura oświadczył skonsternowanym dziennikarzom, że chciałby udzielić wywiadu na temat swoich planów zawodowych. Następnie zaśpiewał arię „Śmiej się, pajacu” z opery Ruggera Leoncavalla. Hala z telefonami zmieniła się w salę koncertową. Po kilku dniach gazety w wielu krajach rozpisywały się na temat „Nowego Carusa z Polski”. Od tego czasu sam Kiepura i lansujący go Michał Orlicz przesyłali dziennikarzom nowe wiadomości o śpiewaku. Kiepura okazał się nie tylko wybitnym solistą, lecz także wytrawnym mistrzem autoprezentacji i autoreklamy.

Wszędzie, gdzie się pojawiał, był przyjmowany entuzjastycznie.

Wkrótce dyrektor wiedeńskiej Staatsoper, prof. Franz Szalk, zaproponował Kiepurze występ w „Tosce” – miał partnerować czeskiej śpiewaczce Marii Jeritzie (1887–1982). Artystka tak go polubiła, że wystąpiła z nim także w Paryżu w maju 1928 r. Jednakże tam jej entuzjazm osłabł. Obraziła się, gdy publiczność oklaskiwała Kiepurę mocniej niż ją.

Zatrudnienie Polaka spotkało się z niezadowoleniem zespołu operowego. Wybuchł też spór, określany wojną dwóch tenorów, między Kiepurą a Leo Slezakiem (1873–1946), uznanym tenorem uchodzącym za najwybitniejszego śpiewaka Państwowej Opery w Wiedniu. Obaj pretendowali do głównej roli w operze „Turandot”. W finale dyrektor zdecydował się zorganizować dwie premiery – w jednej główną rolę powierzono Slezakowi, a w drugiej – Kiepurze. Choć Slezak, niezadowolony z rozwoju wypadków, początkowo sabotował to rozwiązanie, obie premiery doszły do skutku.

W tym samym roku artysta wyruszył w trasę koncertową po Europie Zachodniej. „Dziennik Berliński” miesiąc później donosił, że „Od lat żaden śpiewak nie zbierał w Berlinie takich hołdów, od lat żaden tenor nie zelektryzował swym artyzmem publiczności grodu nadsprewańskiego tak, jak to uczynił w dniach ostatnich 24-letni tenor polski, Jan Kiepura”. Z Berlina udał się do Wiednia, następnie do Berna Szwajcarskiego, Pragi, a wreszcie do La Scali w Mediolanie. Śpiewał w londyńskiej Covent Garden, paryskiej Opera Comic, weneckiej Fenice, Teatro Colon w Buenos Aires. Cały świat chciał słuchać Kiepury.

O polskim śpiewaku dyskutowało też wiedeńskie towarzystwo.

Pierwszy występ na srebrnym ekranie przypadł na okres przełomu dźwiękowego. Kiepura zadebiutował w polskim filmie „O czem się nie myśli” z 1926 r. Później była komedia muzyczna „Neapol, śpiewające miasto” („,Die Singende Stadt”) z 1930 r., w której towarzyszyła mu Brigitte Helm – niemiecka aktorka wamp, gwiazdy „Metropolis”. Potem powstały „Pieśń nocy” („Tell Me Tonight”), „Zdobyć cię muszę” („Ein Lied für Dich”) i „Dla ciebie śpiewam” („Mein Herz ruft nach dir”). Kilka obrazów nagrano w trzech wersjach językowych: niemieckiej, angielskiej i francuskiej. W ostatnim z wymienionych filmów Kiepura wystąpił razem z Márthą Eggerth (1912–2013). W 1936 r. stanęli na ślubnym kobiercu. Ta węgierska śpiewaczka operetkowa rozwinęła karierę dzięki rodakowi Imremu Kálmánowi, słynnemu kompozytorowi i autorowi popularnych w Europie operetek „Księżniczka czardasza” i „Hrabina Marica”.

Jan Kiepura gościł nie tylko na salonach europejskich, w salach koncertowych i operach. W lipcu 1936 r. otrzymał zaproszenie od prezydenta Ignacego Mościckiego, który przyjął śpiewaka w zameczku w Wiśle. W 1937 r. śpiewał arie operowe podczas Wystawy Światowej w Paryżu. W 1939 r. wystąpił jeszcze dla górników i robotników Zagłębia Karwińskiego. Występ zorganizowano na placu przed szybem Barbary, a wysłuchało go przeszło 10 tys. osób. Śpiewał wszędzie tam, gdzie go zaproszono. Dzięki transmisjom radiowym, nagrywanym płytom i filmom, które uczyniły z niego idola międzynarodowego, stał się także ambasadorem polskiej kultury.

Tenor z Sosnowca, jak wszystkie gwiazdy, miewał swoje kaprysy. Nie znosił zapachu papierosów ani palenia w jego towarzystwie. Zawsze miał też przy sobie arsenał środków do płukania gardła. Po latach jego biograf odnotował, że mistrz chorował na nieuleczalny, chroniczny nieżyt gardła i nosa. Kiepura obawiał się przeziębienia, które wpłynęłoby na jego kondycję, a ta – na pracę. Jak donoszono w „Expresie Zagłębia”:

Polski śpiewak był fenomenem artystycznym.

Wskazywano, że jest bezpośredni i obdarzony humorem. Świetnie panował nad tłumami.