Generał Leopold Okulicki

Mimo nacisków rodziny Leopold nie ukończył gimnazjum w Bochni. Powodem był wybuch I wojny światowej. Jako siedemnastolatek, w październiku 1915 r., zaciągnął się do II Brygady Legionów Polskich. Walczył w 3. Pułku Piechoty z Rosjanami, m.in. pod Kostiuchnówką. W trakcie walk prowadzonych w 1916 r. wykazał się tak sprawnym i odważnym żołnierzem, że skierowano go na kurs oficerski. W przeciwieństwie do legionistów z II Brygady w lipcu 1917 r. nie złożył przysięgi na wierność monarchom austro-węgierskiemu i niemieckiemu. Służył w tym czasie w III Brygadzie Legionów Polskich. W wyniku kryzysu przysięgowego wielu legionistów zostało internowanych przez Austriaków. Okulicki, wraz z innymi legionistami z Galicji, został wcielony do CK Armii i skierowany na front włoski.

Kończąca się wojna dawała Polakom walczącym na wszystkich frontach europejskich i w wielu armiach nadzieję na odzyskanie niepodległości. Okulicki w sierpniu 1918 r. zdezerterował z armii austriackiej, a następnie wstąpił do konspiracyjnej, podporządkowanej Józefowi Piłsudskiemu, Polskiej Organizacji Wojskowej i 31 października 1918 r. wziął udział w rozbrajaniu żołnierzy armii austro-węgierskiej. W kolejnych dniach był aktywny przy tworzeniu pierwszych w Krakowie instytucji niepodległego państwa polskiego.

W tym samym czasie zorganizował z uczniów krakowskich gimnazjów pluton piechoty, który wszedł w skład 4. Pułku Piechoty Legionów. Gdy w Galicji wybuchły pierwsze walki z Ukraińcami, Okulicki jako młody podchorąży wziął w nich udział. Początkowo w okolicach Przemyśla, następnie ruszył na pomoc broniących się mieszkańców Lwowa. Został ranny podczas ataku na stanowisko karabinu maszynowego.

Wielu legionistów związało swój los z Wojskiem Polskim. Doświadczenie wyniesione z frontów I wojny światowej uczyniło z nich doskonałych oficerów, na których deficyt cierpiała powstająca armia. Nie inaczej było z Okulickim. Jednak jego kariera nie była wcale błyskotliwa. „Sęp”, bo taki przydomek nosił w Legionach, nie znalazł się w gronie oficerów szybko awansujących w czasie wojny. Na przykład rozpoczynający służbę w tym samym czasie i tej samej jednostce Mieczysław Boruta-Spiechowicz wojnę z bolszewikami zakończył w stopniu podpułkownika, dowodząc 4. Pułkiem Strzelców Podhalańskich. Okulicki musiał się przebijać przez niemal wszystkie szczeble kariery oficerskiej w czasach pokoju.

Gdy w maju 1926 r. wojska wierne marszałkowi Piłsudskiemu przeprowadziły skuteczny zamach stanu, Okulicki pozostał na uboczu. Jako oficer Legionów, popierający Piłsudskiego, kontynuował karierę w armii. Pasjonował się piłką nożną. Zachowało się wiele fotografii Okulickiego w otoczeniu piłkarzy, został także znanym działaczem piłkarskim. W 1936 r. objął nawet stanowisko kierownika sekcji piłkarskiej Legii Warszawa.

W marcu 1928 r. awansował do stopnia majora. W 1935 r. trafił do Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Od marca 1936 r. objął dowodzenie Wydziałem „Wschód”, który zajmował się przygotowywaniem planów potencjalnej wojny ze Związkiem Sowieckim. Polacy aż do 1939 r. traktowali Sowietów jako główne zagrożenie. O zmianie priorytetów w Sztabie Głównym świadczył to, że w marcu 1939 r. m.in. Okulickiego włączono do zespołu, który miał przygotować plany obrony przed spodziewaną ofensywą niemiecką. Atak Wehrmachtu zastał go na stanowisku zastępcy szefa Oddziału III Sztabu Głównego Wojska Polskiego.

Młody ppłk Okulicki był tym, który w Sztabie Głównym odbierał pierwsze meldunki o ataku niemieckim na Polskę 1 września 1939 r. Kilka dni później, gdy postępy wojsk niemieckich były tak duże, że zagroziły stolicy, ewakuowano z niej cały sztab. Okulicki pozostał w Warszawie, by walczyć w jej w obronie. Początkowo został oficerem łącznikowym gen. Juliusza Rómmla, w kolejnych dniach wziął bezpośredni udział w walkach. Warszawa poddała się 27 września 1939 r. Ostatnie oddziały walczyły jeszcze w początkach października. Dla wielu polskich oficerów i żołnierzy wychowanych w tradycjach niepodległościowych i kulcie powstań narodowych, stało się jasne, że powinni dalej działać na rzecz wyzwolenia swojego kraju – tym razem w konspiracji.

Dzień po poddaniu Warszawy Okulicki znalazł się w grupie oficerów, którzy złożyli przysięgę przed gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim. Był to początek Służby Zwycięstwu Polski, jednej z największych organizacji konspiracyjnych, działających podczas II wojny światowej. Podpułkownik Okulicki zrezygnował z zamiaru przebijania się do Węgier, a stamtąd do Francji. Uczynił inaczej niż tysiące polskich żołnierzy, którzy kontynuowali walkę z Niemcami we Francji, a po jej klęsce znaleźli się w Wielkiej Brytanii. Na Zachód ewakuował się również polski rząd, któremu Służba Zwycięstwu Polski (zmieniająca nazwę na Związek Walki Zbrojnej i Armię Krajową) bez wahania się podporządkowała.

Zamiast w Budapeszcie lub w Paryżu Okulicki znalazł się w Łodzi, gdzie organizował konspiracyjne struktury do walki przeciwko Niemcom. Jako „Jan Miller” tworzył sieć informatorów i konspiratorów, organizował dla nich broń i amunicję. Łódź była miastem trudnym do tworzenia rozbudowanej działalności konspiracyjnej. Mieszkało w niej przed wojną wiele osób, którym przyznano kategorię volksdeutscha. Ponadto region ten wcielono bezpośrednio do III Rzeszy, a ludność polska była dotkliwie represjonowana. Każdy przejaw działalności antyniemieckiej mógł się dla niej skończyć tragicznie.

Latem 1940 r. gestapo dokonało szeregu aresztowań wśród polskich konspiratorów. Poddawani straszliwym torturom, wydali m.in. „Jana Millera” i jego łódzki adres. Okulickiemu udało się wydostać z Łodzi, jednak był tam spalony. Uciekł do Warszawy, gdzie łatwiej było mu się ukryć. Przez miesiąc był inspektorem w Komendzie Głównej ZWZ. Jednak jego dalsze przebywanie na terenach okupowanych przez Niemców było zbyt niebezpieczne. Jego wygląd, w tym twarz z widocznymi śladami po ospie, były zbyt charakterystyczne. Był to jeden z powodów, dla których pułkownik Okulicki otrzymał rozkaz przeniesienia się do Lwowa i scalenia tamtejszej polskiej konspiracji. Został dowódcą ZWZ na terenach okupowanych przez Sowietów. 2 listopada 1940 r. udało mu się dotrzeć do Lwowa, gdzie nawiązał kontakty z tamtejszym podziemiem. W realiach tej okupacji istnienie polskiej organizacji konspiracyjnej było jeszcze trudniejsze niż w strefie kontrolowanej przez Niemców. Szybko okazało się, że Sowietom udało się zinfiltrować polską konspirację. Okulicki został aresztowany przez NKWD w nocy z 21 na 22 stycznia 1941 r. – sowieckie służby doskonale wiedziały, kogo udało im się zatrzymać.

Rozwiązując w styczniu 1945 r. Armię Krajową, Okulicki bynajmniej nie rezygnował z walki, ale dokonał jej redefinicji. W ostatnim rozkazie skierowanym do swoich żołnierzy stwierdzał: