RZECZPOSPOLITA POWSTAŃCZA.
Insurekcja Kościuszkowska i jej tradycje

Narracja wystawy „Rzeczpospolita powstańcza” skupia się na samym powstaniu, losach przywódcy zrywu – Tadeusza Kościuszki – oraz na refleksji nad dziedzictwem powstańczym jako jednym z fundamentów polskiej tożsamości. Szczególne miejsce zajmuje tu idea włączenia chłopów do wspólnoty narodowej – przełomowa i odważna wizja, która wyprzedzała swój czas.

♦ Ekspozycja została podzielona na pięć tematycznych przestrzeni.

Zwiedzanie wystawy zaczniemy w pewnym sensie od ostatniego rozdziału opowieści. W pierwszej przestrzeni zwiedzający zetkną się z artystyczną wizją katafalku Kościuszki – część ta poświęcona jest fenomenowi pośmiertnego kultu przywódcy Insurekcji i odpowiada na pytanie, dlaczego po ponad dwustu latach pozostaje on postacią istotną. 

Od dobrze znanej wielu zwiedzającym pośmiertnej legendy Kościuszki przejdziemy do świata mało znanego, jednocześnie przenosząc się do początków jego biografii. W scenerii Polesia – krainy dzieciństwa Kościuszki – poznamy tło społeczne i kulturowe, które ukształtowało przyszłego przywódcę Powstania. Poznamy zarówno zalety, jak i bolączki dawnej Rzeczypospolitej. Wśród prezentowanych eksponatów znajdzie się m.in. zeszyt do religii młodego Tadeusza – skromny, ale wymowny dokument ilustrujący jego młodość.

Kolejna przestrzeń to droga dojrzewania bohatera. Tutaj poznamy wydarzenia, które zaprowadziły go najpierw do Warszawy, później do Francji i wreszcie do Ameryki, o której niepodległość walczył. Krokami milowymi na tej drodze będą: utworzenie Szkoły Rycerskiej, której Kościuszko był jednym z pierwszych absolwentów, pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej, uchwalenie Konstytucji 3 Maja oraz wojna w jej obronie. Tu wielka historia przeplata się z biografią pojedynczego człowieka – a wszystko to prowadzi do kulminacji: Powstania roku 1794.

Czwarta część wystawy ukazuje dramatyczne wydarzenia Insurekcji – od tajnej konspiracji i przysięgi na rynku krakowskim po zacięte walki o Warszawę i Wilno. Dzięki interaktywnym makietom oraz rysunkom Piotra Norblina i Aleksandra Orłowskiego widzowie doświadczą tamtych wydarzeń niemal namacalnie. Ekspozycja militariów – broni białej, palnej i artylerii – ucieszy również miłośników historii wojskowości.

W ostatniej przestrzeni spojrzymy w przyszłość powstańczej tradycji – jej kontynuację w kolejnych zrywach pod zaborami, w czasie II Rzeczypospolitej, a także w PRL. Nie zabraknie trudnych pytań o sens walki, poświęcenia i pamięć narodową. To przestrzeń dialogu, który trwa do dziś.

Wystawie towarzyszyć będą wydarzenia edukacyjne i kulturalne, w tym spektakl teatralny Kościuszko na Martynice. Wydana zostanie także publikacja katalogowa – dostępna po polsku i angielsku – przygotowana przez czołowych historyków specjalizujących się w epoce kościuszkowskiej.

♦ 21 sierpnia – 23 listopada 2025 r., Muzeum Historii Polski, Sala wystaw czasowych [poziom 0]

Honorowy patronat Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanny Wróblewskiej.

Kuratorzy wystawy: Michał Bąk, Richard Butterwick-Pawlikowski.

Wystawę dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Projekt i wykonanie ekspozycji: New Amsterdam.